بخش دوم ، زمین زیستگاه ما
فصل 3 – سرگذشت زمین . لایه های سنگ ها :

سنگ های رسوبی معمولاً به صورت موازی در روی هم انباشته می شوند و مانند ورق های كتابند. در یك سری لایه از جنس سنگ های رسوبی ، اصولاً لایه های زیرین قدیمی تر از لایه های بالایی هستند. اما در صورتی كه سنگ ها چین خورده باشند، نمی توانیم اصل بالا را درست بدانیم و برای تعیین وضعیت گذشته های آن ها باید بدنبال شواهد دیگری بگردیم.





فسیل :

برای پاسخ به این سؤال كه چه جاندارانی بر روی زمین زندگی می كردند باید از فسیل ها كمك گرفت. به آثار و بقایای موجودات قدیمی كه در بین برخی از مواد تشكیل دهنده ی پوسته زمین پیدا می شوند فسیل می گویند. از میان جانداران گذشته، فقط تعداد بسیار كمی به صورت فسیل درآمده اند. جاندارانی كه دارای اعضای نرم و فاقد اسكلت سفت داخلی یا خارجی بوده اند، در برابر عوامل مخرب طبیعی مقاومتی نداشته و پس از مرگ در مجاورت هوا یا زیر آب تجزیه گردیده، خوراك جانداران دیگر شده و بدون آنكه از خود اثری به جای گذارند، از بین رفته اند.
در میان جانداران گذشته ی زمین آن هایی كه دارای اعضای سخت مانند استخوان، دندان، صرف ، كیتین با بافت چوبی بوده اند. امكان فسیل شد نشان وجود داشته است. این جانداران باید بلافاصله پس از مرگ در محلی قرارگیرند تا در معرض تجزیه و فساد قرار نگیرند.




مكان های مناسب برای فسیل شدن :

برای فسیل شدن،‌محیط های رسوبی مانند دریاها و دریاچه ها مناسب تر از سایر مناطق اند. در این مناطق رسوب گذاری شدیدتر است و بقایای جانداران بوسیله رسوبات بهتر مدفون و پوشیده ی می شود.




در خشكی ها نیز گاهی فسیل بوجود می آید ولی تعداد آن ها نسبت به فسیل هایی كه در دریاها تشكیل شده اند، بسیارناچیز است. یخچال، غار، طوفان های شن و ماسه ، شیره های گیاهی، مواد نفتی و خاكسترهای آتش فشانی شرایطی بوجود می آورند كه جانوران یا گیاهان قبل از فساد و تجریه همه یا قسمتی از جسد آن ها سالم بماند.



استفاده از فسیل ها :

برخی از فسیل ها كه مانند زغال سنگ و نفت كه به آن ها سوخت های فسیلی نیز گفته می شود و بطور مستقیم در تأمین انرژی و برخی مواد كاربرد فراوان دارند. از سایر فسیل ها نیز برای تعین محل بعضی از مواد معدنی استفاده می گردد. فسیل ها در تشخیص آب و هوای گذشته نیز قابل استفاده اند.



تحول در حیات :

با مطالعه در روی فسیل ها بدست آمده از میان لایه های رسوبی مختلف معلوم شده است كه فسیل های موجود در لایه های قدیمی تر (زیرین) در مقایسه با آن ها كه در لایه های بالایی پیدا می شوند. ساختمانی بدنی ساده تری را نشان می دهند. یعنی هرچه به زمان حاضر نزدیك می شویم. هم ساختمان بدن جانداران پیچیده تر می شود هم بر تعداد انواع آن ها اضافه می شود.
دانشمندان به همین ترتیب توانسته اند اولاً با نوع تحولات و تغییرات جانداران در گذشته آشنا شوند، ثانیاً نوعی جدول زمانی را به كمك فسیل ها تنظیم كنند كه راهنمای مناسبی برای تعیین قدمت لایه های رسوبی مجهول هم هست.
ترتیب پیدایش جانداران از بی مهره ها به مهره داراین ساده و خونسرد و سپس مهره داران خونگرم، یعنی پرنده ها و پستانداران است.
گیاهان نیز در آغاز محدود به جلبك های دریایی بودند و در زمان های بعد سرخس ها و انواع مشابه پدید آمدند. پیدایش گیاهان گلدار، كه انواع كامل پیچیده تر از اقاسم بی گل ها و هاگدار است. در زمان های نزدیك به زمان حال در روی زمین ظاهر شدند.


تغییر گونه های جانداران :

یكی از مهم ترین كاربردهای فسیل ها پی بردن به چگونگی تغییرات شكل ظاهری و ساختمان بدنی و در نتجه بوجود آمدن انواع جدید جانداران است. امروزه بیش از 2 میلیون نوع جاندار در روی زمین زندگی می كنند. در حالی كه مطالعه ی فسیل ها نشان میدهد كه در ابتدا تعداد گونه های جانداران بسیار محدود و رفته رفته افزایش پیدا كرده اند.
المارك دانشمند فرانسوی‌،در قرن هجدم استفاده یا استفاده نكردن اندام ها را عامل بروز تغییر می دانست و عقیده داشت كه وقتی اندامی زیاد بكار برده شود، قوی خواهد شد و برعكس اندامی كه كار نكند، رشد چندانی نخواهد داشت . به عقیده لامارك صفاتی كه به این ترتیب كسب می شوند. قابل به ارث رسیدن نیز خواهند بود. پس چون زرافه گردن خود را برای خوردن برگ های درختان بالا كشانده نسل به نسل بر طول گردنش اضافه شده است.



چارلز داروین:

زیست شناس انگلیسی،‌در قرن نوزدهم كه از اوایل زندگی به مطالعه گیاهان و جانوران علاقمند بود. در مورد چگونگی تغییر گونه ها ، نظریه ی انتخاب طبیعی خود را در كتابی به نام منشأ انواع انتشار داد.
انتخاب طبیعی به این معناست كه طبیعت در هر محیط افراد سازگارتر را انتخاب می كند و آن هایی را كه برای زیستن در آن محیط مناسب نیستند، از میان می برد.
ذكر انتخاب طبیعی، از آن جا در ذهن داروین ریشه گرفت كه مشاهد كرد:‌تعداد اولاد جانداران، همیشه بیشتر از تعداد والدین است با وجود این جمعیت انواع بخصوص همواره ثابت می ماند. بنابراین باید همیشه تعدادی از اولاد جانداران به طریقی از بین بروند و چون بین افراد یك نوع ، تفاوت های فردی وجود دارد و همه آن ها از لحاظ سازش با محیط، مشابه نیستند. در ضمن چون غذا و جا معمولاً برای همه ی افراد وجود ندارد،‌میان آن ها رقابت در می گیرد. در این رقابت افرادی كه سازش بیشتری با محیط دارند. از شانس بیشتری هم برای زنده ماندن برخوردارند و در نتیجه، در رقابت پیروز می شوند و به سن زاد و ولد می رسند و تولید مثل می كنند.


دووریس :

در اوایل قرن بیستم یك دانشمند هلندی به نام دووریس نظریه ی جهش را اائه داد. دووریس معقتد بود، صفاتی بطور ناگهانی در یك فرد ظاهر می شوند و این صفات قابل انتقال به نسل های بعدی نیز هستند. جاندارانی را كه در آن ها صفات جدید بوجود می آید در اصطلاح جهش یافته می نامند. صفات جدیدی كه در یك جهش بوجود می آیند اغلب مضر هستند و سبب نابودی جاندار می شوند، گاهی به ندرت در یك جهش صفات مفیدی هم ظاهر می شدند. جاندارانی كه در آن ها یك یا چند صفت مفید ظاهر می شود. نسبت به همنوعان خود سازگاری بیشتری با محیط پیدا می كنند و رفته رفته تعداد آن ها در محیط افزایش پیدا می كند.



چگونگی بروز جهش :

می دانید كه صفات ارثی از طریق كروموزوم ها داخل هسته به ارث می رسند. مشاهد هی دقیق كروموزم ها هم نشان داده است كه ماده ی اصلی زنده ی آن ها، مولكول های DNA است كه در سلول های همه ی جانداران وجود دارد و امروزه آن ها را عوامل بوجود آورنده صفات مختلف در همه ی جانداران می شناسیم. پس اگر قرار باشد تغییر در صفات جانداران پدید آید. این تغییر (جهش) باید در ساختمان DNA اثر بگذارد.
DNA مولكولی بسیار با ثبات است و ساختمان كم تر دچار تغییر می شود عواملی كه سبب بروز تغییر در ساختمان چنین مولكولی می شوند، باید بسیار قوی باشند. مواد رادیو اكتیو بعضی از ماد شیمیایی و دارویی را از جمله ی این عوامل می دانند.







شواهد تغییر :

وجود شباهت های فراوان در میان جانداران حاكی از وابسته بودن آن ها به همدیگر است. البته، شباهت میان جانداران یك گروه زیادتر از شباهت میان جانداران گروههای دور از هم است. بدیهی است كه ساختمان اندام های داخلی مانند دستگاههای تنفس، گردش خون، كلیدها و غیره هم در آن ها بسیار شبیه است و همگی فعالیت های حیاتی مانند تغذیه ، تنفس ،‌و غیره را به یك شكل انجام میدهند.
چنین شباهتی به ترتیب در میان افراد گروههای دیگر مهره داراین كمتر می شود. با این حال، میان این گروهها شباهت زیاد دارند.



در مجموع مشاهدات انجام شده حاكی از آنند كه :

جانداران از اجداد قدیمی و مشتركی بوجود آمده اند.
تغییرات در جمعیت های جانداران پدید می آیند نه در افراد، زیرا فردیكه پس از مدت كم و بیش كوتاهی می میرد اما نسل و جمعیت باقی می ماند. زندگی از حالت ساده و ابتدایی به صورت پیچیده تری تحول یافته است.






فكر كنید
در مطالعه ی تاریخچه زمین، سنگ های رسوبی بهتر از بقیه ی اقسام سنگ ها هستند، دلیل چیست؟

سنگ های رسوبی از بسیاری جهات پرارزش اند، از جمله اینكه در آنها غالباً بقایای گیاهان و حیوانات پیدا می شود كه آنها را فسیل می نامند. دانشمنان با استفاده از فسیل ها تاریخ گذشته ی زمین را معلوم می كنند. سنگ های رسوبی شواهد مربوطه به تاریخچه ی گذشته ی زمین را در بردارند و نشان می دهند كه وضع دریاها و خشكی ها، رشته كوه ها و غیره در گذشته چگونه برده است.



فكر كنید
یك جاندار پس از مرگ باید دور از چه عواملی قرار گیرد تا همه یا قسمتی از جسد آن باقی بماند؟

این جاندار باید بلافاصله پی از مرگ، در محلی قرار گیرد تا در معرض تجزیه و فساد قرار گیرد. مثلاً اگر دارای اعضای نرم یا فاقد اسكلت سخت داخلی یا خارجی است. نباید در مجاورت هوا یا زیر آب قرار گیرد چون در این حالت تجزیه گردیده و یا خوراك جانداران دیگر می شود. در حالت كلی خشكی جای خوبی برای فسیل شدن نیست.



فكر كنید :‌
1 – به كمك جای پای جاندار ،‌چه اطلاعاتی درباره آن جاندار می توان كسب كرد؟

وزن ، بزرگی جثه، نوع جاندار، نوع تغذیه

2 – وجود زغال سنگ در یك منطقه چه اطلاعاتی درباره آب و هوای گذشته ی آن جا می تواند در برداشته باشد؟
وجود زغال سنگدر یك منطقه نشان میدهد كه شرایط آب و هوایی در آن منطقه برای پیدایش جنگل های انبوه مناسب بوده است.

3 – آیا می توان به كمك فسیل ها مناطق مختلف دریاهای گذشته را از نظر عمق شناسایی كرد؟
بله زیرا در هر منطقه از دریا متناسب با .... فاصله از ساحل ، جنس رسوبات فرق می كند و از طرفی هر لایه ی فسیل های ویژه ای دارد كه با فسیل های لایه های بالایی و پائینی متفاوت است.

4 – آیا می توان به كمك فسیل ها، دریاچه آب شیرین را از دریاچه آب شور تشخیص داد؟
بله، برخی از فسیل های مربوط به جانوران ساكن دریاچه آب شیرین اند، پس سنگ های محتوی آثار آن ها باید در محیط آب شیرین تشكیل شده باشد.



فكر كنید :
از ترتیب پیدایش جانداران در روی زمین چگونه می توانند به قدیم یا جدید بودن لایه های رسوبی چین خورده پی ببرند؟

فسیل ها نشان دهنده ی طرز تكامل حیات در روی زمین اند، و چون جانداران ابتدایی و ساده تر در مقایسه با جانداران پیچیده و پیشرفته قدمتی زیادتر دارند، با مقایسه نوع فسیل های موجود در سنگ ها می توان ترتیب قدمت های لایه رسوبی را معلوم كرد.

فكر كنید :
1 – نوع سازگاری هر كدام از جانداران زیر را مشخص كنید:
گاو
مار
كاكتوس
اردك
بوته ی كدو
1 – گاو :
ناخن اندام های حركتی تبدیل به سم شده است. معده چهار قسمتی است دندان های آسیا رشد بیشتری دارند.

مار :
داشتن پولك های ضخیم در سطح خارجی پوست كه سبب می شود آب بدن از بین نرود و نیاز جانور به آب كم باشد.

كاكتوس :
سطح پهنك برگ ها فوق العاده كاهش یافته و تبدیل به خار شده است و تعداد روزنه ها كم است.

اردك :
دستگاه گوارش دارای بخش های ویژه ای بنام چینه دان و سنگدان است

بوته كدو:
طول ریشه بدلیل نیاز زیاد گیاه به آب زیاد است و در اطراف پخش می شود.

2 – آیا مهاجرت می تواند یكی از عوامل ایجاد تغییر در جمعیت های جانداران باشد؟ برای گفته خود دلیل بیاورید؟
مهاجرت عبارت است از جابجایی از مكانی به مكان دیگر . مهاجرت ها می توانند بر افزایش یا كاهش جمعیت ساختمان سنی جمعیت و ... اثر بگذارد به عنوان مثال وقتی روستاییان به شهرها مهاجرت می كنند چون اغلب مهاجرین .... كار و فعالیت هستند باعث افزایش جمعیت سالخوره و یا در مورد زنان در روستا می شوند.

تفسیر كنید
این جمله را تفسیر كنید:
«جهش بوجود آورنده تغییرات در جانداران و انتخاب طبیعی گسترش دهنده ی آنها در جریان جمعیت ها ست.»
جهش سبب پیدا شدن صفات جدید می شود اما به تنهایی قادر به تغییر چهره ی جمعیت نیست زیرا میزان جهش بسیار كم است ولی انتخاب طبیعی یا انتخاب انواع جدید و حذف انواع دیگر امكان گسترش این صفت را فراهم می كند. به بیان دیگر جهش ایجاد كننده ی صفت جدید در فرد و انتخاب طبیعی افزایش دهنده ای فراوانی این صفت است.


فصل 4 – زمین ساخت ورقه ای
جابه جایی قاره ها

در سال 1912 میلادی یك دانشمند آلمانی به نام «وگنر» با شواهدی كه بدست آورده بود، اظهار داشت كه حدود 200 میلیون سال پیش تمام خشكی ها به هم متصل بوده و خشكی یك تكه ای را ساخته اند. این خشكی عظیم رفته رفته به دو خشكی بزرگ تقسیم شد و پس از میلیون ها سال هر یك از دو خشكی قطعه قطعه شده و قاره های امروزی را بوجود آوردند.




پس از مرگ وگنر، تعداد كمی از زمین شناسان نظریه ی وی را تحسین برانگیز خواندند و برای اثبات آن بدنبال شواهد بهتری بودند. در فاصله سال های 1950 تا 1968 پیشرفت شایان فناوری، امكان مطالعه زمین شناسان را بر روی قسمت های ناشناخته ی زمین، خصوصاً كف اقیانوسها فراهم آورد. در سال 1968 با توجه به مجموعه اطلاعات و شواهد بدست آمده ، نظریه وگنر مبدل به یك نظریه ی جامعتری با عنوان زمین ساخت ورقه ای شد. بر اساس این نظریه، سنگ كره ی زمین یك تكه نیست. بلكه از تعدادی ورقه های كوچك و بزرگ تشكیل شده است. برخی از این ورقه ها در زیر اقیانوس ها واقعند. برخی در زیر قاره ها و پاره ای هم ، قسمت هایی از هر دو را در بر می گیرند. همه ی ورقه ها كه تا عمق حدود 20 تا 150 كیلومتری ادامه دارند، می توانندآزادانه و مستقل از هم حركت كنند.
دانشمندان عقیده دارند كه دما و فشار در زیر سنگ كره به اندازه ای است كه سنگ ها حالتی شكل پذیرو خمیر مانند دارند. دما در همه ی قسمتهای این بخش خمیری یكسان نیست. قسمت های زیرین دمای بیشتر و قسمت هایی رویی دمای كمتری دارد. این اختلاف دما سبب می شود كه قسمت های زیرین چگالی كمتری نسبت به قسمتهای رویی داشته باشد. اختلاف چگالی در قسمت های خمیری گوشته سبب برقراری جریان جابه جایی (همرفتی) بسیار كندی می شود( حدود چند سانتی متر در سال) یعنی مواد سازنده نرم كره به آرامی بالا می آیند، سپس به طرفین ... و انجام به سمت پایین كشیده می شوند. وقتی در نرم كره چنین جریانی بوجود می آید. ورقه های سنگ كره بر روی آن می خزند و همراه آن جابه جا می شوند.




در این حالت ورقه های سنگ كره د رمحلی كه جریان رو به بالا باشد از هم دور می شوند و سپس به زیر ورقه ی مقابل فرو می روند.



پدیده های حاصل از حركت ورقه ها:

ورقه ها به سه شكل مختلف می توانند نسبت به هم جابه جا شوند

1 – ورقه های دور شونده :
بیشتر محل هایی كه ورقه ها از هم دور می شوند، در اقیانوس ها قرار دارند . در این مناطق ،‌مواد مذاب از شكاف موجود در بین دو ورقه خارج شده و درهمان سخت می شوند و پوسته جدیدی را بوجود می آورند. از این رو، هر ساله چند سانتی متر بر وسعت اقیانوس ها افزوده می شود، خروج مواد مذاب در این مناطق سبب بوجود آمدن رشته كوههایی در میان اقیانوس ها می شود. این رشته كوهها زنجیره ی پیوسته ای را می سازند به طول آن در مجموع بیش از 60000 كیلومتر است. رشته كوههای میان اقیانوسی، محل وقوع تعدادی از زمین لرزه ها و آتش فشان هاست.



ورقه های نزدیك شوند :


چون ورقه های نزدیك شونده خصوصیات فیزیكی و شیمیایی مختلفی دارند . پدیده های حاصل به یكی از صورت های زیر خواهد بود.

الف – برخورد ورقه های اقیانوسی با ورقه قاره ای :
در این محل ها ورقه ی اقیانوسی به زیر ورقه ی قاره ای كشیده می شود و با خم شدن لبه ی ورقه ها، گودال عمیق اقیانوسی به موازات قاره و در داخل اقیانوس بوجود می آید. ورقه های ایقانوسی به همراه خود تعدادی از رسوبات دریایی را به پائین می كشاند. وقتی این مواد به عمق حدود 100 متر می رسند، ذوب می شوند و از شكاف های ورقه ای قاره ای ،‌خود را به بالا می كشند و سبب بوجود آمدن كوههای آتش فشانی بر روی قاره ها می شوند. گودال های عمیق در اطراف آن، محل وقوع زلزله های شدید است.

ب – برخورد ورقه های اقیانوسی :
در این محل ها، یكی از ورقه ها به زیر دیگری فرو می رود و با خم شدن لبه ورقه ها، گودال عمیق اقیانوسی بوجود می آید. ورقه ی فرو رانده شده مانند حالت قبل ذوب می شود و مواد مذاب حاصل از آن، این بار از بستردریا خارج می گردد. با ادامه فعالیت این آتش فشان ها، جزایری سر از آب بیرون می آورند كه به مجموعه ی آن ها جزایر اقیانوسی گفته می شود. اطراف این گودال ها محل وقوع تعداد دیگری از زلزله های شدید است.

پ – برخورد دو ورقه ای قاره ای :
در این محل ها، ورقه ای به زیر ورقه دیگر فرو نمی رود، زیرا جرم هر دو كم و مساوی است نتیجه چنین برخوردی،‌ایجاد كوه و زلزله های شدید است.



ورقه هایی كه در كنار هم می لغزند:

در این محل ها نه پوسته ی جدیدی بوجود می آید و نه ورقه ای تخریب می شود. بلكه فقط ورقه ا از كنار هم عبور می كنند، در بیشتر مواقع ممكن است این جا به جایی برای مدتی صورت نگیرد و انرژی ذخیره گردد و به هنگام آزاد شدن انرژی ، حركت ناگهانی ورقه ها سبب زلزله های شدیدی شود.


فكر كنید
در محل ورقه های دورشونده،‌مرتباً سنگ كره ی جدید تشكیل می شود، در این صورت آیا وسعت زمین هم اكنون در حال افزایش است؟

اگر پدیده جبرانی وجود نداشته باشد، باید بر وسعت زمین همچنان افزوده شود، اما سطح زمین مقداری ثابت است یعنی در مناطقی مانند محل برخورد ورقه های نزدیك شوند، قسمتی از سنگ كره از بین می رود.



فكر كنید
1 – گفته می شود هر چقدر تعداد زلزله های كوچك در یك منطقه بیشتر باشد ،بهتر است به نظر شما دلیل چیست؟

به همراه وقوع هر زلزله هر چند كوچك مقداری از انرژی ذخیره شده آزاد می شود و درنتیجه از احتمال وقوع زلزله شدید – كه با آزاد شدن انرژی زیادی همراه است كاسته می گردد.



2 – كدام پدیده ی زمین شناسی در تمام حاشیه های ورقه های سازنده سنگ كره زمین بوجود می آید؟

زلزله ، تقریباً تمامی زمین لرزه های دنیا در حاشیه ی ورقه های سازنده سنگ كره زمین بوجود می آیند.



سؤال از متن فصل 4 :
1 – حركت ورقه ها نسبت به هم سه شكل مختلف می تواند صورت بگیرد . این سه شكل كدامند؟

1) دو ورقه از هم دور می شوند .
2) دو ورقه با یكدیگر برخورد می كنند
3) دو ورقه در كنار هم می لغزند



2 – چگونگی دور شدن تدریجی دو ورقه از یكدیگر را توضیح دهید.

مواد مذاب از شكاف موجود در بین ورقه خارج شده و در همان جا سخت می شوند و پوسته ی جدیدی را بوجود می آورند.



3 – پدیده های حاصل از برخورد دو ورقه اقیانوسی با ورقه قاره ای را نام ببرید.

1 ) گودال عمیق اقیانوسی
2) كوه های آتش فسانی



4 – چرا در محل ورقه هایی كه در كنار هم می لغزند، زلزله های شدیدی رخ می دهد؟

در این محل ها فقط ورقه ها از كنار هم عبور می كنند. در بیشتر مواقع ممكن است این جا به جایی برای مدتی صورت نگیرد و انرژی ذخیره گردد و به هنگام آزاد شدن انرژی، حركت ناگهانی ورقه ها سبب زلزله های شدید می شود.



5 – نتیجه برخورد دو ورقه ی قاره ای چیست؟

در این محل ها، رقه ای به زیر ورقه ی دیگر نمی رود. زیرا جرم هر دو، كم و مساوی است . نتیجه ی چنین برخوردی ایجاد كوه و زلزله های شدید است.


فصل 5 – فراتر از زمین
‌منظومه شمسی

حدود 10 میلیارد سال پیش ، در قسمتی از فضا یك توده عظیم ابر مانند بوجود آمد كه 80 درصد آن هیدروژن، 15 درصد آن هلیم و 5 درصد بقیه بیشتر شامل گازهایی چون اكسیژن، نیتروژن ،‌كربن و مواد سنگین تری چون سیلسیم ، آلومینیوم ، آهن و منیزیم و كلسیم بود. این توده ی عظیم در حدود 5 میلیارد سال پیش تحت تأثیر نیروی گرانشی شروع به متراكم شده و چرخیدن كرد. و پس از مدتی به شكل دو بشقاب كه از لبه روی هم قرار گرفته باشند درآمد . بعد از مدتی بیشتر گازها در وسط این شكل جای گرفتند و خورشید را تشكیل دادند و مواد سنگین تر ، سیاراتی چون عطارد، زهره، زمین و مریخ را بوجود آوردند.
بقیه ی مواد نیز كه هم مواد سنگین و همه مواد گازی داشتند سیارات دیگر یعنی مشتری ، زحل اورانوس و نپتون را بوجود آوردند. از این جهت سیارات منظومه ی شمسی را به دو گروه زمین مانند (سیارات داخلی) و مشتری مانند (سیارات خارجی) تقسیم می كنند. در این تقسیم بندی نهمین سیاره یعنی پلوتو جایی ندارد. سیارات داخلی بیشتر از سنگ و فلز ساخته شده اند و نسبت به سیارات خارجی اندازه های كوچكی دارند ولی سیارات خارجی اندازه های بزرگی دارند و بیشتر از مواد مایع و گازند.



خورشید :

خورشید ستاره ای است كه 73 درصد حجم آن را هیدروژن و 25 درصد را هلیوم تشكیل داده است . قطر خورشید حدود 4/1 میلیون كیلومتر، (110 برابر قطر زمین) است. خورشید چنان داغ است كه گازهای تشكیل دهنده ی آن به حالت درخشان درآمده اند. نوری هم كه از آن به اطراف پخش می شود. به همین علت است در سطح خورشید ، قسمت ها سردتری هم وجود دارد كه تیره رنگند و به نام لكه های خورشیدی معروفند. دوام لكه های بین روز تا چند ماه است. منشأ گرمای خورشید واكنش های هسته ای است. در این واكنش ها هیدروژن به هلیوم تبدیل می شود و گرمای فراوانی را حاصل می آورد.



اجزای دیگر منظومه شمسی : سیارك ها :

اندازه گیری ها بخوبی نشان میدهد كه فاصله ی بین سیاره مریخ و سیاره مشتری بسیار زیاد است. هم چنین بررسیها نشان داده است كه در فاصله ی بین این دو سیاره، قطعات سنگی و فلزی بسیاری، كه قطر آن ها از چند سانتی متر تا صدها كیلومتر متفاوت است و به آن ها سیارك می گویند. در روی یك مدار و در جهت حركت سایر سیارات، به دور خورشید می گردند.


شهاب

همه روز زمین توسط هزاره قطعه سنگ آسمانی بمباران می شود. این قطعات هنگام ورود به اتمسفر بر اثر اصطكاك با هوا، داغ و تبخیر می شوند. در صورتی كه هم این سنگ ها بزرگ باشند می سوزند. و نوری ایجاد می كنند كه از زمین قابل مشاهده است. به این نورها شهاب و به قطعه سنگ های بزرگی كه از اتمسفر هم می گذرند و روی زمین می افتند شهابسنگ می گویند.



دنباله دارها :

این اجرام از جنس غبار و یخ اند و تا حدی به «گلوله ی برگ گل آلود» شباهت دارند بعضی از دنباله دارها كه به زمین نزدیك می شوند می توان با چشم هم دید. اما بیشتر آن ها را باید با تلسكوپ ببینیم.
وقتی دنباله دارها به خورشید نزدیك می شوند یخ آنها بخار می شود و دم درازی به طول هزارها كیلومتر می سازد. دم همیشه دو جهت مخالف خورشید قرار می گیرد.


قمرها :

از اجزای دیگر منظومه شمسی قمرها هستند كه بدور سیارات می چرخند. به جز عطارد و زهره، بقیه سیارات منظومه شمسی حداقل یك قمر دارند. بزرگی بعضی از قمرها به بزرگی سیاره ای مانند عطارد است . كره ی ماه قمر كروی زمین است. سنگ هایی كه فضانوردان از ماه به زمین آورده اند نشان میدهد كه مواد سازنده این قمر مانند مواد سازنده زمین و سیارك هاست.


ستارگان : نور :

فاصله ی یك ستاره از زمین و جرم ستاره بر مقدار نور آن تأثیر دارند. پس وقتی ستاره ای پر نورتر از ستاره دیگر به نظر می رسد، معنایش آن است كه یا جرم بیشتری دارد یا فاصله كمتری با زمین دارد.


دما :

ستاره های با وجود آنكه بصورت نقاط نورانی به چشم می آیند، در مقابل تلسكوپ قوی ، به رنگ های آبی مایل به قرمز دیده می شوند. اختر شناسان از روی رنگ هر ستاره مقدار دمای سطحی آن را تعیین می كنند. ستاره زرد رنگی مانند خورشید نسبتاً داغ محسوب می شوند و دمای سطحی آن را حدود 6000 درجه می دانند. ستاره ی قرمز سردتر است. در عوض ستاره ای آبی بسیار داغند.



تركیب :

تجزیه نور ستاره، اطلاعاتی را در مورد تركیب آن در اختیار می گذارد. برای اینكار از دستگاهی بنام طیف نگار استفاده می كنند. در طیف ستاره ها، نوارهای رنگی هم وجود دارد. وجود این نوارها نشان می دهد كه بعضی از طول موج های نور محو شده، یا آن كه توسط گازهای موجود دراتمسفر ستاره جذب شده اند.


بزرگی :

بزرگی ستارگان بسیار متفاوت است كوچكترین آنها كمی از زمین بزرگ تر است. بزرگترین ستاره ی شناخته شده قطری حدود 2300 برابر قطر خورشید دارد.


فاصله :

تعیین فاصله ی ستاره ها از زمین ، یكی از مشكلات بزرگ اخترشناسان است. یك روش مرسوم جهت تعیین اندازه فاصله ی ستارگان، مثلث بندی است.


صورت های فلكی :

اجداد ما بر اساس تصورات خود ستارگانی را كه در نزدیكی هم در آسمان می دیدند، در گروههای خاصی قرار می دادند و شكل های ویژه ای را هم برای آنها در نظر گرفتند. به این مجموعه ستارگان نام عمومی صورت فلكی داده شده است. معروف ترین صورت فلكی دب اكبر است. امروزه 88 صورت فلكی در آسمان مشخص شده است.


تفسیر كنید.
با مشاهده طیف تركیب های احتمالی ستاره های 1،2،3، را تعیین كنید.
در تركیب خورشید چه عناصری وجود دارد؟ در كدام ستاره كلسیم و در كدامیك سدیم یافت می شود؟ تركیب كدام ستاره به تركیب خورشید بیشتر است؟




تركیب احتمالی ستاره 1 : هیدروژن ،كلسیم
تركیب احتمالی ستاره 2 : هیدروژن ،‌هلیوم
تركیب احتمالی ستاره 3 : جیوه، هیدروژن ، كلسیم ،‌هلیوم‌ و سدیم
در تركیب خورشید عناصر هیدروژن :‌هلیوم و سدیم یافت می شود
در ستاره ی 1 كلسیم و در ستاره 3 سدیم یافت می شود
تركیب ستاره 2 به خورشید شبیه تر است.



سؤال از متن فصل 5 :
1 – اصطلاح منظومه شمسی را تعریف كنید.

به خورشید همه ی اجزایی كه به دور آن می چرخند. منظومه شمسی می گویند.



2 – چه تفاوت هایی میان سیارات داخلی و خارجی وجود دارد؟

سیارات داخلی بیشتر از سنگ و فلز ساخته شده اند ولی سیارات خارجی بیشتر از مواد مایع و گازند . همچنین سیارات داخلی نسبت به سیارات خارجی اندازه های كوچكی دارند.

3 – منشأ گرمای خورشید چیست ؟
منشأ گرمای خورشید، واكنش های هسته ای است. در این واكنش ها،‌هیدروژن به هلیوم تبدیل می شود و گرمای فراوانی را حاصل می آورد.

4 – جنس دنباله دارها از چیست؟ چگونگی تشكیل دم در دنباله دارها را توضیح دهید.
این اجرام از جنس غبار و یخند، وقتی دنبال دارها به خورشید نزدیك شوند، یخ آنها بخار بخار می شود و دم درازی به طول هزارها كیلومتر می سازد.

5 – چرا بعضی از ستارگان پرنورتر از بقیه به نظر می رسند؟
وقتی ستاره ای پرنور تر از ستاره ای دیگر به نظر می رسد، یا بزرگ تر از آن است. با فاصله كمتری با زمین دارد.

6 – چگونه با استفاده از طیف جذبی ستاره می توان درباره تركیب اتمسفر آن قضاوت كرد؟
هر عنصر دارای نوارهای تیره ی مخصوص به خود است. با استفاده از این ویژگی می توان درباره تركیب اتمسفرآن ستاره قضاوت كرد.

7 – منظور از صورت فلكی چیست؟ معروف ترین صورت فلكی كدام است؟
به مجموعه ای از ستارگان كه شكل های ویژه ای برای آنها در نظر گرفته می شود صورت فلكی می گویند. معروف ترین صورت فلكی دب اكبر است. 

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: